F1
F1 Araçlarının Evrimi
1950'lerdeki saf güçten günümüz hibrit teknolojisine dek F1 araçlarının evrimi yeniliği ve hızı yansıtıyor. Her 10 yılın motor sporları ve performans araçları geleceğini nasıl değiştirdiğini keşfedin.
Formula 1 araçları, spor ile bilimin buluştuğu noktalardır ve yapılan her iyileştirme performansı bir adım ileri taşır. Bunu en iyi bilenlerden biri de Max Verstappen. Şampiyonluk kazanmanın her küçük yeniliğe bağlı olduğunu yakından deneyimlemiş bir isim. 2024 Singapur Grand Prix'sinden bir gece önce, Verstappen ve ekibi araçta son dokunuşları yaptı ve bu son dakika değişiklikleri büyük bir fark yarattı.
Max Verstappen, Singapur Grand Prix'sinde
© Getty Images/Red Bull Content Pool
"İkinci sırayı aldığım için çok mutluyum... Takıma büyük bir pay vermek lazım; çok çalıştılar, harika çözümler buldular. Gece boyunca araçta birçok değişiklik yaptık ve bu çok büyük bir fark yarattı." dedi Verstappen. “Araç çok daha iyi sürülüyordu, virajlara daha agresif girebildik ve performansımızı gerçekten en üst düzeye çıkardık."
Verstappen ve ekibi, en ufak ayarlamaların bile kazanmak ile kaybetmek arasındaki farkı yaratabileceğini biliyor. Verstappen'in ekibindeki mühendisler gibi, F1 mühendisleri de tarih boyunca aerodinamiği ve hızı geliştirmek için araç tasarımı üzerinde denemeler yaptılar. Çünkü F1 araçlarının evrimi, mükemmelliğe ulaşma yolunda bitmek bilmeyen bir çaba gerektirir. Bu muhteşem makinelerin 10 yıllar boyunca nasıl evrildiğini keşfedin.
01
1950'lar ve 1960'lar
F1'in kökenleri
Formula 1 yarışlarının ilk kıvılcımları teknik olarak 1890’lara, Fransız yol yarışlarının Edwardian döneminde büyük popülerlik kazandığı yıllara dayanır. Ancak F1'in pistlere çıkmadan önce motor sporları dünyası birkaç farklı aşamadan geçti. 1901'de ilk "Grand Prix" yarışı düzenlendi ancak Formula 1'in resmi bir yarış disiplini haline gelmesi birkaç 10 yıl daha aldı. Fédération Internationale de l'Automobile (FIA), 1946'da yarış kurallarını standart hale getirdi ancak modern F1 resmi olarak 1950'de başladı.
Tarihi başlangıçlar
"Formula One" adı, aslında "Formula A" olarak biliniyordu ve her yarışçının uyması gereken kuralları ifade ediyordu. Bu kurallar, aerodinamikten ağırlığa ve motor kapasitesine kadar araç tasarımında sürücülerin uyması gereken teknik gereklilikleri kapsıyordu. İlk resmi F1 yarışı 1950'de Fransa'nın güneybatısındaki Pau'da yapıldı ve F1 etkinliklerine olan talep buradan itibaren hızla arttı. Bir ay sonra, Birleşik Krallık'taki Silverstone Pisti'nde ilk dünya şampiyonası düzenlendi.
Juan Manuel Fangio, 1954 Almanya Grand Prix'sinde
© Daimler AG
Erken dönem F1 araçları, günümüzün aerodinamik canavarlarından oldukça uzaktı. O dönemde aerodinamik geliştirmelerin eksikliği, sürücülerin pistteki hakimiyetini olumsuz etkiliyordu. Juan Manuel Fangio ve Stirling Moss gibi pilotlar, zorlu pistlerde manevra yaparken sık sık kazalarla karşı karşıya kalıyordu. Ancak bu sürücüler yine de birçok zorlu yarışı başarıyla tamamlamayı başardı. Nitekim, Fangio 1950'lerde beş şampiyonluk kazandı.
F1'de erken değişimler
1958 yılı, Formula 1'de önemli bir dönüm noktası oldu. Bu yıl, F1'in ilk büyük yarış düzenlemeleri yürürlüğe girdi. Yarış mesafesi yaklaşık 300 milden 200 mile düşürüldü ve yarışçılara Avgas yakıtı kullanma zorunluluğu getirildi. Ayrıca kazanan bir arabanın motorunun ilk kez sürücünün koltuğunun arkasına yerleştirildiği yıl oldu. Bu aracı, Arjantin Grand Prix'sinde Stirling Moss tarafından kullanılan bir Cooper modeli temsil ediyordu.
1961'de yetkililer, pistte hızları düşürmek amacıyla motorların 1.5 litrelik ve atmosferik olmasını zorunlu kıldı. Ancak bu karar beş yıl sonra geri alındı ve 1966 itibarıyla F1 sürücülerinin 3 litrelik motorlar kullanmasına izin verildi.
1960'lar aynı zamanda Lotus Çağı'nın başlangıcına işaret ediyordu. İngiliz Lotus F1 takımı, geleneksel boru şasi yerine alüminyum sac monokok şasi kullanarak daha güvenilir bir motor geliştirdi. Jim Clark, bu yükseltme sayesinde üç yıl içinde iki şampiyonluk kazandı.
1960'ların sonlarında kanatların (aerofoil) tanıtılması, Jim Hall'un Can-Am Chaparral aracından ilham alınarak yapıldı. Kanatlar, yola daha fazla bastırma kuvveti (downforce) uygulayarak araçların yol tutuşunu ve dengesini artırdı. Bu yenilik, aynı zamanda Lotus Çağı'nın sonunu getirdi. Kanatların sağladığı avantaj sayesinde araçlar çok daha yüksek hızlara ulaşabiliyordu ve bu yeniliğe ayak uyduramayan diğer otomobiller rekabette geri kalmaya başladı.
02
1970'ler ve 1980'ler
Aerodinamiğin başlangıcı
1970'lere gelindiğinde, Formula 1 aerodinamik çağına girdi. Lotus takımı, o dönemde yeni tanıtılan kanatlarla birlikte burun kısmında "kürek" şeklindeki tasarımı benimseyerek büyük bir geri dönüş yaptı. Bu tasarıma sahip araç, farklı sürücülerle beş şampiyonluk kazandı.
Ferrari, 1975'te Niki Lauda'nın ve Clay Regazzoni'nin sürücülüğünde F1'in öncü takımlarından biri haline geldi. Bu pilotlar, düz 12 motorlu 312T modelini sürdüler. Yaklaşık bir yıl sonra, F1 araçlarının kokpitlerinin arkasına hava kutuları (airbox) eklendi ve bu yenilik, motora hava akışını sağlayarak daha verimli bir güç aktarımı sundu. Bu gelişme, F1'de yer etkisi (ground effect) çağının başlangıcını işaret etti ve araçların piste daha yakın hareket ederek enerji tüketimini artırmasını sağladı.
F1 mühendisleri, aerodinamik tasarımlarla oynayarak araçları yere daha yakın hale getiren "yer etkisi optimizasyonu" sürecine devam ettiler. Bu sürecin başlarında araçlar fazla alçak olduğu için yol üzerindeki tümsekler ve kaldırımlar büyük sorun yaratıyordu. Venturi tünellerinin ve daha aerodinamik gövde tasarımlarının eklenmesiyle pistteki yol tutuşu ve viraj hızları önemli ölçüde arttı. Venturi tünelleri, aracın tabanına oyulmuş alanlardan havanın hızlanarak geçmesini sağlayarak daha fazla yere basma kuvveti (downforce) oluşturuyordu.
1980'lerin başlarına gelindiğinde, tüm takımlar yer etkisi optimizasyonlu araçlar kullanıyordu. Ancak bu gelişmeler beraberinde daha büyük kaza risklerini de getirdi. 1982 yılında yer etkisi kullanımına yasak getirildi.
Turbo çağında bir devrim
Renault, Jean-Pierre Jabouille tarafından kullanılan ilk turboşarjlı F1 aracı RS01'i geliştirdi. Bu yeni turbo motorların en büyük dezavantajı, "turbo gecikmesi" olarak bilinen hızlanma gecikmesiydi. Motorun egzoz gazı üretmesi zaman aldığından, sürücüler gaz pedalına ekstra basarak hız kazanabiliyordu.
Renault, turbo çağını 1977 yılında RS01 ile başlattı
© DPPI
Turbo motorların gelişimi başlangıçta yavaştı, 11 takım hala yüksek performanslı Cosworth motorlarını kullanıyordu. Ancak 1983'te turbo motorlar, Nelson Piquet'nin turbo destekli BMW motoruyla dünya şampiyonluğunu kazanmasının ardından büyük bir atılım yaptı. Aynı dönemde McLaren, sonraki sezonda büyük ilerleme kaydedecek olan TAG-Porsche motorunu tanıttı. Yeni McLaren MP4/2 aracı, 1984 sezonunda 16 yarışın 12'sini kazanarak turbo motorların gücünü gözler önüne serdi.
1980'lerin ilerleyen sezonlarında, efsanevi pilotlar Ayrton Senna ve Alain Prost arasındaki rekabet alevlendi. İkili, pist üstünde sık sık karşı karşıya geldi. En tartışmalı anlardan biri, Monaco Grand Prix'sinin son turunda yaşandı; Senna, Prost'u geçerek yarışı kazandı ve bu olay, Prost'un zaferinin "çalındığı" yönünde tartışmalara yol açtı. Turbo motorlar, 1980'lerin sonlarında ani güç patlamaları nedeniyle yasaklandı. Yasak sonrası turbo motorların yerini 3.5 litrelik atmosferik motorlar aldı.
03
1990'lar ve 2000'ler
1990'lar, Formula 1'de elektronik sistemlerin yaygınlaşmasıyla tanımlanan bir dönem oldu. İlk yarı otomatik vites kutusu (şanzıman) ve çekiş kontrol sistemine sahip FW14, F1'de dijital çağın kapılarını araladı. Şanzıman, sürücünün hızlanmasını veya yavaşlamasını kolaylaştırarak enerji aktarımını daha verimli hale getiriyordu.
Ancak Ayrton Senna, McLaren-Honda MP4/6 ile kazanmaya devam etti ve FW14 ona yetişmekte zorlandı. Daha sonra Nigel Mansell'in kullandığı FW14B, aktif süspansiyon sisteminin pist koşullarına uyum sağlayabildiğini kanıtladı ve bu sistem, F1 pilotları için büyük bir avantaj sağladı. Mansell'in FW14B'si, bu tasarım iyileştirmeleri sayesinde birçok yarış kazandı.
Bilgisayar destekli araçlar, modern F1 tasarımlarının merkezinde yer almaya başladı ancak bu durum uzun sürmedi. FIA, 1990'ların başlarında aktif süspansiyon ve diğer otomatik ayarlama mekanizmalarını yasakladı. FIA'nın yeni düzenlemeleri, sürücüler arasındaki rekabeti artırdı çünkü artık herkes eşit şartlarda yarışıyordu. Bununla birlikte, tasarımcıların yarışlardan önce yeni teknik gereklilikleri karşılaması gerekiyordu. Zaman darlığı nedeniyle takımlar kış testlerini kaçırdı ve bu da pilotların araçları tam anlamıyla kontrol etmesini zorlaştırdı. Bunun sonucu olarak pistte daha fazla çarpışma yaşandı.
1997 sezonunun en büyük yeniliği, yarış sırasında yakıt ikmalinin getirilmesiydi. Bu değişiklik, bazı tartışmalara yol açtı. Bazı taraftarlar, pit stop stratejileri nedeniyle geçişlerin azaldığını ve F1'in saf yarış ruhunu kaybettiğini savundu.
Aynı yıl Tyrrell Racing Organisation, "X-Wing" olarak adlandırılan yan gövdeye monte edilmiş kanatçıkları tanıttı. Ancak bu tartışmalı tasarım, aerodinamik avantaj sağlamak yerine estetik olarak beğenilmedi ve yeterince etkili olmadığı düşünüldü. Bir yıl sonra bu tasarım yasaklandı.
2000 sezonu, Michael Schumacher'in yükselişiyle öne çıktı. Ferrari ile beş yıl üst üste şampiyonluk kazanan Schumacher, F1 tarihindeki en büyük dominasyon dönemlerinden birini başlattı.
2000'lerin sonlarına doğru, teknoloji yeniden F1 araç tasarımlarında ön plana çıktı. 2009 yılında tanıtılan Kinetik Enerji Geri Kazanım Sistemi (KERS), frenleme sırasında açığa çıkan enerjinin ek güç olarak kullanılmasını sağladı. Bunun yanı sıra, ayarlanabilir ön ve arka kanatlar aerodinamiği iyileştirmek için araçlara entegre edildi.
04
2010'lar ve sonrası
Yuki Tsunoda, Ekim 2024'te Visa Cash App RB VCARB 01'i sürüyor
© Chris Graythen/Getty Images/Red Bull Content Pool
Son yıllarda Formula 1'deki teknolojik gelişmeler hız kazandı. 2011 yılında tanıtılan Sürüklenme Azaltma Sistemi (DRS), sürücülere geçiş avantajı sağladı.
Turboşarjlar, 2014 yılında hibrit motorlarla geri döndü. Bu hibrit motorlar, çevresel faktörleri de göz önünde bulundurarak turboşarjlı içten yanmalı motoru ve enerji geri kazanım sistemlerini (ERS) birleştiriyor. ERS, kinetik enerji geri kazanımı (ERS-K) ve ısı enerjisi geri kazanımı (ERS-H) olmak üzere iki bileşenden oluşuyor. Bu sistemler, F1'in daha sürdürülebilir olmasına ve yol araçları teknolojisine daha yakın hale gelmesine yardımcı oluyor. (Buna rağmen F1 araçları hâlâ 1.000 beygir gücünün üzerinde performans sergileyebiliyor.)
Son teknolojiler, F1 dünyasına iyice entegre olmuş durumda. Mühendisler artık 3D baskı ile araç ve motor parçaları üreterek araştırma ve geliştirme süreçlerini hızlandırıyor. Artırılmış gerçeklik (AR), sürücülere yarış öncesinde pisti tanımalarında yardımcı oluyor. Yapay zeka (AI) ise araç performansını analiz etmek ve aerodinamik iyileştirmeler yapmak için kullanılıyor.
05
F1 araçlarının geleceği
Yeni Oracle Red Bull Racing RB20
© Will Cornelius/Red Bull Content Pool
Formula 1 mühendisliği, araç performansının sınırlarını ne kadar zorlayabileceğine dair bir üst limit tanımıyor. Red Bull'un RB20 modeli, hidrolik güç aktarımı ve sekiz ileri vitesli bir şanzıman ile bu mükemmeliyetin en güncel örneklerinden biri.
FIA, 2026 için büyük planlar yapıyor. Yeni nesil F1 araçlarının 30 kg daha hafif olması ve batarya gücünün yüzde 300 artarak içten yanmalı motor ile elektrikli güç ünitesi arasında bölünmesi bekleniyor. Ayrıca, "Manual Override Mode" ve daha fazla elektrik gücü sayesinde yarışlardaki geçiş sayısının artması hedefleniyor.
Formula 1'in 2030 yılına kadar net sıfır emisyon hedefi var. Bu hedefe ulaşabilmek için F1 mühendislerinin en üst düzey inovasyonlar geliştirmesi gerekiyor. Neyse ki F1 araçları hâlihazırda %10 etanol içeren biyoyakıt kullanıyor ve %100 sürdürülebilir yakıt ile çalışmayı hedefliyor.
Tarihi F1 araçları ve teknolojik gelişmeler
Motorsporları araçlarının evrimi ve tarihi F1 arabaları, insan yaratıcılığının ve performans arayışının en büyük kanıtlarından biri. İlk yılların ham güce dayalı araçlarından, yüksek teknoloji hibrit motorlu yarış makinelerine uzanan bu süreçte, Formula 1 mühendisliği her zaman yeniliğin öncüsü olmuştur. Ufukta görünen yeni teknolojilerle birlikte, F1 dünyası rekabetin ve hızın zirvesinde kalmaya devam edecek.
