F1
Formula 1'e Yeni Başlayanlar İçin F1 Rehberi
Formula 1'i yeni yeni takip etmeye başlayanların akıllarına gelebilecek en temel soruları cevapladık.
Formula 1 hiç kuşkusuz motorsporları tarihinin en üst düzey organizasyonu. Kendi gelenekleri olan ve her çağa uyum sağlayarak yenilenmeyi başaran bu organizasyonla ilgili birkaç temel soruyu cevaplayalım istedik.
01
Formula 1'de kaç takım ve pilot yarışıyor?
Formula 1'de güncel sezon (2022) itibariyle 10 takım yer alıyor. Her takım aktif ikişer pilota sahip olduğundan yarışlarda toplam 20 pilot mücadele ediyor. Bu sayılar geçmiş yıllarda Formula 1'e katılan takım sayısına bağlı olarak daha düşük ve daha yüksek seviyelerdeydi.
02
Bir sezonda kaç yarış yapılıyor ve kaç tane pist var?
Formula 1 DHL Türkiye GP
© Getty Images / Red Bull Content Pool
Formula 1'de güncel sezon (2022) takviminde 23 yarış yer alıyor ve bu da 2022 yılını Formula 1 tarihinin en uzun sezonu yapıyor. Takvimdeki yarış sayısı her sezon çeşitli değişkenlere göre farklılık gösterebiliyor.
03
Formula 1'de puanlama ve şampiyonluk sistemi nasıl işliyor?
20 pilotun mücadele ettiği yarışları ilk 10 sırada tamamlayan pilotlar puan kazanıyor. Pilotların kazandıkları puanlar sırasıyla 25, 18, 15, 12, 10, 8, 6, 4, 2, 1 iken yarış içinde en hızlı turu atan pilot 1 ekstra puan elde ediyor. Pilotların kazandıkları tüm puanlar takımlarının hanesine de yazılıyor ve sezon sonunda en çok puan toplayan pilot ve takım şampiyonluğa ulaşıyor.
04
Yarışın olduğu hafta sonu F1'de program nasıl ilerliyor?
Max Verstappen
© Getty Images / Red Bull Content Pool
Formula 1 hafta sonu programı üç günden ve beş seanstan oluşuyor. Hafta sonu heyecanının ilk günü olan cuma 60'şar dakikalık iki ayrı serbest antrenman seansı gerçekleştiriliyor. Cumartesi günü ilk olarak 60 dakikalık üçüncü serbest antrenman seansı yapılırken, günün devamında sıralama turu heyecanı yaşanıyor. Sıralama turu seansı Q1, Q2 ve Q3 olmak üzere üç sekanstan oluşuyor. 18 dakikalık Q1'de ve 15 dakikalık Q2'de en yavaş beşer pilot eleniyor, 12 dakikalık Q3'te ise 10 pilot nihai sıralama için mücadele ediyor. Hafta sonunun son seansı ise pazar günü yapılan yarış oluyor.
05
Formula 1 Sprint yarışı nedir?
Formula 1'deki rekabete renk ve heyecan katması beklenen sprint yarışı 2022 takvimindeki üç hafta sonunda uygulanacak. Bu yeni formata göre cuma günü 60 dakikalık serbest antrenman seansının ardından sıralama turu seansı gerçekleştirilecek. Cumartesi günü 60 dakikalık ikinci serbest antrenman seansından sonra sıralama turu seansı sonuçlarına göre 100 kilometrelik sprint yarışı koşulacak. Pit stop'un zorunlu olmadığı sprint yarışını ilk sekiz sırada bitiren pilotlar sırasıyla 8, 7, 6, 5, 4, 3, 2, 1 puan alacaklar. Bu yarış sonunda oluşacak sıralama ise pazar günü yapılacak asıl yarışın grid'ini belirleyecek.
06
Kasklar neyden yapılır ve ne zamandan beri zorunlu?
Kaskların tasarımı ve ağırlığında yıllar boyunca birçok değişiklik oldu. İlk olarak 1953’te yarışın zorunlu ekipmanlarından biri haline gelen kaskların temel amacı kafa ve boyun travmasını engellemek. Bu hala yüzde yüz başarılmış değil ama büyük yol alındığı da aşikar. Günümüz F1 kaskları yaklaşık 1 kilo 250 gram oluyor ve polieliten, karbon, fiber gibi maddelerden yapılıp ayrıca yangına dayanıklı birçok katman ile güçlendiriliyor.
07
F1 araçları neden kıvılcım çıkarır?
Kıvılcımlar şovun parçası
© Getty Images/Red Bull Content Pool
Sadece muhteşem olduğu için. Şaka bir yana kıvılcımlar şovun bir parçadır ve zorunlu değildir. Üreticiler tarafından mükemmelleştirilmiş koruma patenlerinin sürtünmesi ile üretilir ve gece yarışları sırasında muhteşem bir manzara yaratır.
08
Neden herkes kazanamıyor?
Max Verstappen
© Red Bull Content Pool
Dürüst olalım, bu biraz para meselesidir. Bir şasinin yapımı, bir motorun geliştirilmesi veya istisnai bir sürücünün maaşı belli bir maliyet olduğu için, yalnızca birkaç takım bu maliyetleri karşılayabilir. Son sezonlarda sadece 2 ya da 3 takımın üst seviyede olmasının F1’in eğlenceli tarafına zarar verdiğini söyleyen çoktu. Tartışmalı 2021 kurallarında bu duruma son vermek için bazı önlemler alındığını da gördük.
09
Peki şu DRS nedir?
DRS (Drag Reduction System) ya da Türkçesiyle Sürüklenmeyi Azaltıcı Sistem aracın arka kanadındaki parçanın açılarak yere baskı kuvvetinin azaltılmasını amaçlar. Daha etkili bir hızlanma sağlamayı hedefleyen bu sistem özellikle geçişlerde epey işe yarar. Sıralama turlarında yarış boyunca, yarış gününde ise belirlenen yerlerde kullanılan DRS sistemi geçişleri artırıp F1 yarışlarını daha eğlenceli hale getirmeyi hedefler.
10
Bir de KERS var...
Kinetic Energy Recovery System (Kinetik Enerji Geri Dönüşüm Sistemi) aracın frenleme esnasında ortaya çıkan büyük enerjiden faydalanma sistemidir. Bu sistem fren yapıldığı anda oluşan momentumum kinetik enerjiye dönüştürülmesini ve bu enerjinin depolanmasını sağlar. Saklanan ve dönüştürülen enerji ise ani hızlanmalarda tüketilir. Kısacası ani hızlanmayı mükemmel hale getirmek için enerjinin dönüştürülmesi amaçlanır.
11
Bir F1 aracı ne kadar benzin tüketir?
Pierre Gasly Türkiye GP'de
© Getty Images / Red Bull Content Pool
Çok fazla. Standart bir araba 100 km'de 6 litre gibi bir şey tüketirse, F1 aynı mesafeden 45 litreyi görür. Ortalama bir F1 yarışının 305 km olduğunu düşününce tüketilen benzinin miktarı biraz matematiğinize kalıyor.
12
F1'de out lap, hot lap ve in lap nedir?
Pilotların zaman turu atmak için piste çıktıkları ve nispeten yavaş seyrettikleri çıkış turuna "out lap" denir. Yapılan hızlı tur denemesi "hot lap" olarak adlandırılırken, pit'e girmek için atılan sonraki tura ise "in lap" denir.
13
F1'de oversteer ve understeer nedir?
F1'de otomobillerin özellikle viraj girişlerinde denge problemi yaşamaları durumunda kaydıkları gözlenir. Otomobillerin arka lastiklerde tutuş kaybı yaşayarak arkadan kayması "oversteer" ve ön lastiklerde tutuş kaybı yaşayarak önden kayması "understeer" olarak adlandırılır.
14
F1'de undercut ve overcut nedir?
F1 takımlarının rakiplerini geçmek için kullandıkları pit stop stratejileri "undercut" ve "overcut" olarak adlandırılır. Eğer bir otomobil gerideyse ve rakibini pist üstünde geçemiyorsa erken pit stop tercihi ile "undercut" yapmış olur. Benzer şekilde rakibin pit stop'undan sonra hızlı turlar atarak daha geç pit stop yapılmasına ise "overcut" denir.
15
F1'de overtake nedir?
Yarışlar sırasında bir rakibi geçmek "overtake" olarak adlandırılır.
16
F1'de DNF nedir?
DNF (Did Not Finish) bir otomobilin yarışı bitiremediği anlamına gelir. Yarışa başlayamayan bir otomobil DNS (Did Not Start) ve yarıştan ihraç edilen bir otomobil ise DSQ (Disqualified) şeklinde isimlendirilir.
17
F1'de neden kadın pilot yok?
Tatiana Calderón
© La Banda del Carro Rojo
F1 teknik olarak kadınlara yasak olmasa da organizasyonun bu konuda biraz cinsiyetçi davrandığı artık herkes tarafından kabul ediliyor. Geçmişte bu eleştirileri bertaraf etmek için göstermelik birkaç adım atılsa da bunun bir erkek sporu olduğuna inanan patronların sayısı ne yazık ki azalmış değil. Şu an F2’de yarışan Tatiana Calderon gibi pilotlar ise bu düzeni değiştirmek konusunda oldukça kararlı.
18
F1 pilotları çok mu antrenman yapar?
Dışarıdan bakınca sadece bir aracı süren insanlar olarak görülse de F1 pilotları dünyanın en çok antrenman yapan sporcuları arasındadır. En başta çelik gibi bir kondisyonları olmak zorundadır çünkü araçların yere basma gücü nedeniyle pilotlar 5G kuvvete maruz kalırlar. Güç ve dayanıklılık F1 için kilit önemdedir ve bu yüzden pilotlar sık sık teste girer ve hep belirli bir kilo ve kas seviyesinde kalmak için antrenman yapar.
19
Yarış tulumları neyden yapılır?
Tulumlar en baştan beri olası yangın yaralarından kurtulmak için tasarlandı. 1975 yılında yangına dayanıklı tulumlar zorunlu olsa da 1976’da Niki Lauda’nın Nurburgring’da yaşadığı ufak çaplı felaketin ardından önlemler artırıldı. Önceleri NASA astronotlarının giydiğine benzer tulumlar varken günümüzde ise Nomex denilen 300 - 400 derece dayanıklı suni elyaftan tulumlar yapılıyor.
20
F1 gerçekten dünyadaki en hızlı araç mı?
Değil. 2016 yılında Bakü’de F1 hız rekoru 378 km/s ile kırılmıştı. Ama örneğin özel üretim Koenigsegg Agera RS Nevada yolunda yapılan test sürüşünde 447,2 km/s hıza ulaşmayı başarmıştı.
21
F1 pilotları yarışlar sırasında neden kilo ve sıvı kaybı yaşar?
Yaklaşık bir buçuk ile iki saat arası süren yarışlarda pilotlar ciddi miktarda ısıya ve neme maruz kalırlar. Bu nedenle yarış boyunca kilo ve sıvı kaybı yaşanır ki bu kayıp yaklaşık olarak 2 - 3 kilogramdır.
22
F1 pilotları neden tartılır?
Yarış boyunca normalin üzerinde kilo ve sıvı kaybı yaşanıp yaşanmadığını tespit etmek için pilotlar hem yarış öncesinde hem de yarış sonrasında tartılırlar. Kurallar gereği pilotların dengeleyici ağırlıklar dahil olmak üzere minimum 80 kg ağırlığında olmaları gerekir.
23
F1 pilotlarının otomobilde oturuş şekli nasıldır?
Sergio Pérez
© Red Bull Content Pool
Pilotlar için en önemli konulardan biri otomobilde rahat ve konforlu şekilde oturmalarıdır. Bir metrenin altında yükseliğe sahip olan F1 otomobillerinde pilotlar tabana yakın ve adeta geriye doğru uzanmış şekilde pozisyon alırlar. Pilotların hem rahat hem de olabildiğince sabit kalabilmeleri için sezon öncesinde kalıpları alınıyor ve koltuklar pilotlara özel olarak tasarlanıyor.
24
F1 pilotlarının ekipmanları nelerdir?
Pilotlar otomobil içerisindeyken güvenlik amacıyla bazı ekipmanlar kullanırlar. Bunlar kask, emniyet kemeri, ateşe dayanıklı koruyucu tulum, baş ve boyun destek sistemi (HANS) olarak sıralanabilir.
25
F1’de pilot ceza puanı nedir?
FIA tarafından uygulanan pilot ceza sistemi, pilotların yarışlar sırasında tehlikeli olabilecek ya da kural dışı davranışlar (kazaya sebebiyet verme, güvenlik aracı arkasında hız yapma, sarı bayraklara uymama gibi) sergilemesini engellemek için oluşturulmuştur. Pilotlar bilerek ya da bilmeyerek bu tip davranışlar sergiledikleri zaman ceza puanı alırlar. 12 aylık zaman dilimi içinde 12 ceza puanı alan pilotlar otomatik olarak bir yarıştan men edilirler.
26
F1 gerçekten spor mudur?
Her ne kadar Formula 1 otomobilleri teknolojik birer şaheser olsa da insan vücudunu ciddi bir teste tabi tutuyor. Yüksek hızlar ve zorlu virajlar nedeniyle pilotlar 5g’yi aşan kuvvetlere maruz kalıyorlar ve kokpit ısısı 70 santigrat dereceye kadar çıkabiliyor. Bu nedenle pilotlar her yarışta litrelerce sıvı kaybediyor ve saatte yaklaşık 1000 kalori yakıyorlar ki bu da maraton seviyesinde bir efor gerektiriyor.
27
"Pole pozisyonu" terimi nereden geliyor?
Bu terim at yarışlarından geliyor. Koşu parkurunun iç tarafındaki sınırları belirleyen çitlerde yer alan direğe (pole) en yakın olan at, koşulacak mesafe açısından daha avantajlı oluyordu. Bu ifade 20. yüzyılda motor sporlarında kullanılmaya başladı.
28
Neden damalı bayrak kullanılıyor?
Damalı bayrağın kökeni tam olarak bilinmese de buna dair birkaç fikir mevcut. Bazıları bayrağın kökeninin biniciliğe dayandığına inanırken, bazıları da Fransa’daki bisiklet yarışı organizatörlerinin kıyafetlerinden ilham alındığına inanıyor.
29
Pilotlar her yarışta aynı sayıda tur mu atar?
Hayır. Tur süresi her pistte değişkenlik gösterir. Yarışlar süre olarak iki saati, mesafe olarak 300 - 310 kilometreyi geçmemelidir. Atılacak tur süresi de bu kıstaslara göre belirlenir. Sadece 260 kilometre mesafeye sahip Monaco Grand Prix’si bir istisnadır.
30
Mekanikerler pit stop'larda nasıl bu kadar hızlı olabiliyorlar?
Mekanikerler pit stop görevlerini yerine getirirken
© Garth Milan/Red Bull Content Pool
Tarihin en hızlı pit stop’u 1.82 saniye ile yapılmıştı. Bir yarışta saniyenin onda biri bile önemliyken takımlar işi şansa bırakamaz. Mekanikerler duracakları pozisyondan, kullanacakları aletlere kadar her şeyi tekrar tekrar prova ederler.
31
Otomobillerin gerçekten pit’e girmesi gerekiyor mu?
Formula 1 otomobilleri büyük bir hızla ilerlerken virajlarda da kusursuz bir yol tutuşa ihtiyaç duyar. Bu durum lastiklerde yüksek oranda aşınmaya neden olur ve haliyle lastik değişimi için pit stop yapılması gerekir. FIA, 2005 yılında aşınma seviyesi ne olursa olsun patlayana kadar takımların lastik değiştirmesini yasaklamıştı ama bu kural sonraki sezon kaldırıldı.
32
Hangi ayarlarla yarışılacağına kim karar veriyor?
Bu tam anlamıyla bir ekip çalışması. Antrenman seanslarında pilotlar sürüşe dair izlenimlerini mekanikerlere aktarır, onlar da ayarlamaları yapıp sorunlara çözüm ararlar.
33
Pilotlar numaralarını kendileri mi seçiyor?
Max Verstappen, şampiyon olduktan sonra "1" numarayı kullanmaya başladı
© Getty Images / Red Bull Content Pool
Evet ancak bu numaralar 2014 yılından itibaren kalıcı hale getirildi. Her pilottan üç seçenek sunması istenir ve numara dağıtımındaki son kararı FIA verir. “1” numarayı ise sadece son şampiyon kullanabilir ancak bu da zorunlu değildir.
34
Pilotlar yarış sırasında tuvalet ihtiyaçlarını nasıl giderirler?
Tulumlarının içinde... Bu kulağa şaşırtıcı gelse de Mercedes’teki bir mekaniker, Michael Schumacher’in bunu yaptığını Lewis Hamilton’a söylemişti ve o da bu bilgiyi 2016 yılında Ellen DeGeneres'in programına katıldığında paylaşmıştı.
35
Nasıl F1 pilotu olunur?
F1’e giden yol, genç yaşta karting’de başarılı olmakla başlıyor. Keşfedilen yetenekler F3 ve F2 gibi alt kategorilere geçiş yapabiliyorlar. 300 km/s hıza ulaşan otomobilleri kullanabilmek için Süper Lisans elde edilmesi de gerekiyor. Bu sürecin detaylarını Jehan Daruvala’nın tecrübeleri eşliğinde öğrenebilirsin.