Kriket
Kriket nedir? Kriket nasıl oynanır?
Kafa karıştırıcı kurallar, skor sistemi ve stratejiler... Krikete yeni başlayanlar için hazırlanan bu kapsamlı rehberle sahaya çıkmaya hazır ol!
Kriket, dünyada en çok oynanan sporlar arasında yer alır (futbol, voleybol, basketbol ve badminton ile birlikte) ve dünyanın en eski sporlarından biridir, hatta futboldan bile daha eskidir. Aynı zamanda tüm küresel takım sporları arasında en incelikli olanlardan biri olduğu da söylenebilir. Bu durum, büyük ölçüde değişken formlarına, oynandığı koşullara ve bölgelere, taktiksel oyuncu seçimlerine, oyuncu yerleşimlerine, saha içi pozisyonlara ve daha fazlasına bağlıdır.
Seni krikete kazandırmak ve yukarıda bahsedilen tüm bu nüansların oyunu ve taktik yönünü nasıl şekillendirdiğini göstermek için birkaç temel faktöre dayanan bu "centilmen oyunu"na dair kapsamlı bir bakış hazırladık.
Aşağıda kriketin çeşitli formlarına, her formatın topunun ve sahasının karar alma süreçlerini nasıl etkilediğine, sahanın nasıl kurulduğuna ve daha fazlasına dair detaylı açıklamaları incele!
01
Kriket nedir?
En basit haliyle kriket, iki takım arasında oynanan sopa ve top oyunudur; her takım 11 oyuncudan oluşur. Takımlar sırayla "vuruş yapar" ya da "top atar"; sahada iki vuruş oyuncusu (batter) ve rakip takımdan 11 oyuncu bulunur. Top atan ya da savunma yapan takımın amacı, vuruş yapan her oyuncuyu kaleleri (wicket) devirerek ya da topu havada yakalayarak oyundan çıkarmaktır. Daha sonra takımlar yer değiştirir ve diğer takım, ilk takımın elde ettiği sayılardan (run) fazlasını elde etmeye çalışır.
KL Rahul, Red Bull Cricket Challenges'ta kutlama yapıyor
© Ali Bharmal / Red Bull Content Pool
02
Kriketin tarihi nedir?
Gelin kriketin zengin tarihine kısa bir yolculuk yapalım; bu spor nesiller boyunca hayranlarını büyülemiştir. Her şey 16. yüzyılda, İngiltere'nin güneydoğusunda çocuk oyunu olarak başladı. Kriketin yetişkinler tarafından oynandığına dair ilk net kayıt 1611'e dayanıyor ve 1600'lerin sonlarına doğru bu oyunun kalıcı olacağı belliydi. 1744'te ilk resmi "Kriket Kuralları" oluşturuldu. 1760'lara ve 1770'lere gelindiğinde oyun önemli ölçüde evrim geçirdi; top artık yere yuvarlanarak değil, fırlatılarak atılır ve sopa, hokey sopası formundan düz bıçaklı hale geldi.
19. yüzyıl kriket için altın çağ oldu! Ülke çapında kulüpler ortaya çıkmaya başladı ve ilk uluslararası maçlar oynandı. 1844'te Amerika Birleşik Devletleri ve Kanada, tarihteki ilk uluslararası kriket maçını oynadı. Kriket tutkusu Britanya kolonilerine yayıldı ve Hindistan, Avustralya ve Karayipler gibi yerler bu oyuna âşık oldu. 1787'de kurulan Marylebone Kriket Kulübü (MCC), kriket kurallarının koruyucusu oldu ve Lord's Kriket Sahası, sporun manevi evi haline geldi. 1877'de İngiltere ve Avustralya arasında oynanan ilk test maçı ile kriketin zirve düzeyi olan Ashes rekabeti başladı.
En iyilerin yeteneklerini sergilediği ağların içinde
© Brett Hemmings / Red Bull Content Pool
20. ve 21. yüzyıla gelindiğinde kriket evrimleşmeye ve büyüleyici olmaya devam etti. ODI'lar (One Day Internationals) ve T20 gibi sınırlı sayıda "over" içeren formatlar, oyuna heyecan verici bir hız kazandırdı. Uluslararası Kriket Konseyi (ICC), küresel yönetim organı olarak devreye girdi ve oyunun dünya çapında büyümesini ve standardizasyonunu sağladı. Hindistan, Avustralya, İngiltere, Pakistan ve Güney Afrika gibi ülkeler kriketi ulusal bir tutkuya dönüştürdü. Kriket Dünya Kupası ve Hindistan Premier Ligi (IPL) gibi büyük turnuvalar sayesinde kriket, gezegenin en çok izlenen ve sevilen sporlarından biri haline geldi. Ne yolculuk ama! Ve bu muhteşem oyun için yavaşlama söz konusu değil.
03
Krikette amaç nedir?
Top atan ya da savunma yapan takım, 11 vuruş oyuncusunun hepsini kaleleri devirmeyi (wicket) ya da yakalama (catch) yoluyla oyundan çıkarmaya çalışır. Sonrasında takımlar yer değiştirir ve diğer takım ilk takımın aldığı sayıları geçmeye çalışır.
Kriket birçok farklı formata sahiptir ve her biri kurallarda ufak değişiklikler yapar. Bu da oyuna farklı kitleler için farklı bir çekicilik kazandırır.
04
Kriketin Temel Formatları
Kriket, Avustralya'dan Hindistan'a, Hollanda'dan ötesine kadar dünya çapında oynanır. Küresel anlamda "büyük" temsili ülkeler; Avustralya, İngiltere, Hindistan, Yeni Zelanda, Pakistan, Güney Afrika, Sri Lanka ve Batı Hint Adaları’dır. Daha fazlası da var ve her biri içinde farklı temsil şekilleri vardır; Hindistan'daki dev T20 ligi olan IPL'den, Birleşik Krallık'taki First Class sayılan County Cricket'e kadar. Her birinin kendine özgü kuralları, topları ve oyun tarzları var. Bunlara kısaca göz atalım:
First Class Cricket
First Class Cricket'te, yukarıda bahsedilen County Cricket ya da Avustralya'daki Sheffield Shield gibi dört günlük, 50 over'lık turnuvalar oynanır. Bu testler dört ila beş gün sürebilir ve her vuruş sırası için over sayısında bir sınırlama yoktur ancak genel ortalama günlük yaklaşık 90 over'dır ve bu da First Class maçlarının ek bir güne sarkmasına neden olabilir. Bir over, geçerli olmayan atışlar hariç altı toptan oluşur. Tüm test kriketleri, ülkeler arasında oynanır ve sporun zirvesi olarak kabul edilir.
Abhimanyu Kriket Akademisi Stadyumu'nda Red Bull Campus Cricket heyecanı
© Focus Sports / Red Bull Content Pool
Kadınlar versiyonunda test maçları daha nadirdir ve çoğu maç 50 over'lık ODI ya da T20 formatlarında oynanır.
One Day Internationals
ODI'lar ya da "One Day Internationals" (Bir Günlük Uluslararası Maçlar), adından da anlaşılacağı üzere bir gün boyunca oynanır ve her taraf için maksimum 50 over olacak şekilde iki vuruş sırası vardır. Gecenin ilerleyen saatlerine kadar sürebilir; bu nedenle ODI ve aşağıda açıklanan T20 formatlarında beyaz toplar kullanılır çünkü bu toplar gece projektör ışığı altında daha iyi görülür.
T20
T20 ya da "Twenty-20" kriketinde, oyun daha hızlı bir tempoda oynanır ve taraf başına 20 over'lık tek maçlar halinde düzenlenir. Genelde gündüz başlayıp gece biter. Bu yüzden T20 de beyaz topla oynanır.
Cameron Green, Sydney'deki Cricket Central sahasında aksiyonda
© Brett Hemmings / Red Bull Content Pool
Saha
Kriketin belki de en dinamik yönlerinden biri, sahanın nasıl kurulduğudur ve savunma düzenlerinin nasıl çalıştığıdır. Farklı tipteki top atıcılar (spin, orta hızlı, hızlı) farklı saha yerleşimlerini gerektirir. Ayrıca vuruş yapan oyuncunun sağ ya da solak oluşu, top atan oyuncunun hangi elle attığı, kaleye nasıl yaklaştığı gibi birçok faktör de göz önüne alınır. Temel saha pozisyonları şunlardır:
- Top Atıcı (Bowler), Kaleci (Wicketkeeper), Slip (dört taneye kadar), Gully, Point, Cover, Mid Off, Mid On, Mid Wicket, Square Leg ve Fine Leg.
- Her takımın bir kaptanı vardır ve bu kişi, aktif bir kaleci ve top atıcı dışında kalan dokuz oyuncuyu mevcut vuruş oyuncusunun özelliklerine, top atanın türüne ve sahanın top üzerindeki etkisine göre uygun pozisyonlara yerleştirir.
Kriket tamamen erişim ve hız ile ilgili
© Brett Hemmings / Red Bull Content Pool
Sahanın boyutu genelde ovaldir (ya da neredeyse dairesel) ve çapı 100 ila 120 metre civarındadır. Modern krikette bu "sınır çizgisi" halatla ya da "Toblerone" tipi yumuşak engellerle belirlenir. Vuruş oyuncusu topu yere değmeden çizginin dışına gönderirse bu "altı sayı"dır; yere değdikten sonra çizgiyi aşarsa "dört sayı" olur.
Bir saha oyuncusu topu sınır çizgisi üstünde yakalayabilir ama çizgiyi geçemez, aksi halde bu otomatik olarak altı sayıdır. Ancak topu havaya atarak pozisyon değiştirmek için zaman kazanabilir, tekrar çizgi içine adım atıp topu yakalayabilir. Bunu başka bir oyuncuya da atarak yapabilirler, top ya da oyuncular çizgiye değmemişse vuruş oyuncusu oyundan çıkar.
Kale (Wicket)
Wicket, pitch ya da crease olarak bilinen bölüm, özel olarak hazırlanmış kısa çimden oluşan bir merkez şerididir. Bu alan, bulunduğu coğrafi konuma göre zamanla sertleştirilir ve genellikle oyun ilerledikçe değişime uğrar. Bu, takımların taktik kararlar almasına yardımcı olur çünkü top zamanla yıpranır ve hem saha hem top farklı şekillerde hareket eder. Bu da vuruş yapan oyuncuya gönderilen atışlarda dramatik değişikliklere yol açar. Bu yönüyle kriket oldukça dinamik bir spordur ve bu yüzey tek başına oyunun kaderini belirleyebilir.
Atış (Bowling)
Yukarıda altı topluk over formatı ve kurallarından bahsetmiştik, fakat atış (bowling) bundan çok daha fazla nüansa sahiptir. Örneğin spin atışta (spin bowling), leg-spin, off-spin, ortodoks spin ve ortodoks olmayan spin türleri vardır ve her atışta değişkenlikler olabilir. Bazı atıcılar parmak pozisyonlarına göre, bazıları bilek hareketlerine göre, bazıları ise her ikisinin kombinasyonunu kullanarak atış yapar. Spin atışın amacı, topu döndürerek (turn) vurucuyu kandırmak, kaleyi (wicket) hedef almak, "bacak önünde kale" (LBW - leg before wicket) yaptırmak ya da vurucunun bir savunma açığını yakalayıp topu saha oyuncusuna yakalatmaktır. Spin atıcılar genellikle daha yavaş hızda atış yaparlar ve çoğunlukla sahanın maç ya da seri boyunca geçirdiği değişimlere en çok bağımlı olan atıcılardır.
Buna karşılık orta hızlı ve hızlı atıcılar, sahanın sertliğine bağlı olarak topun sekmesini (bounce) kullanırlar ve aynı zamanda topun dikişini (seam) farklı şekillerde değerlendirerek topu yönlendirmeye (turn) veya döndürmeye (swing) çalışırlar; tabii ki çok daha hızlı bir tempoda. Orta ve hızlı atışlarda da farklı türlerde atışlar vardır: Bouncer (vurucunun kafası civarına atılan top), yorker (vurucunun ayak dibine atılan top), içe swing, dışa swing ve daha fazlası. Bunlar atıcının tarzına, saha durumuna ve oyunun oynandığı iklim koşullarına göre değişiklik gösterir.
Ofansif bir vuruş mu, yoksa savunmacı bir vuruş mu?
© Brett Hemmings / Red Bull Content Pool
Tüm bunlar, vurucuları oyundan düşürmek ya da sayı yapmalarını ciddi şekilde kısıtlamak amacıyla yapılır – ki bu, tüm kriket formatlarının temel puanlama unsurudur. Ayrıca koçların, seçicilerin ve kaptanların bu tüm bilgileri nasıl kullandığı da, başta bahsettiğimiz detaylı taktiksel yaklaşımın bir kanıtıdır. Bu nedenle şimdi de oyunun bir diğer temel unsuruna geçiyoruz: vuruş (batting).
Topa Vurma (Batting)
Format fark etmeksizin çoğu takımda açılış, orta sıra ve alt sıra (tail-end) olmak üzere bir vurucu sıralaması bulunur. Açılış oyuncuları genellikle oyunun temposunu belirlemek için kullanılır, fakat her formatta bu yaklaşım farklıdır. Örneğin First Class Cricket'te açılış oyuncularının amacı, karşı takımın atış (bowling) saldırısını yıpratmaktır; yani sayı (run) yapmak öncelikli değil, ikincil bir hedeftir ki bu da kriketin neden "yıpratma oyunu" (game of attrition) olarak bilindiğini gösterir. First Class Cricket'te orta sıra oyuncuları ise genellikle yıpratılmış bir atış hattından faydalanmak üzere oyuna girer ancak her zaman bu plan işe yaramayabilir.
Oyunun daha kısa formatlarında ise açılış oyuncuları genellikle daha yetenekli, daha güçlü (ya da her ikisi birden) oyunculardır ve oyunun başında agresif bir şekilde hücum ederek erken sayılar elde etmeye çalışırlar. Bu da orta sıranın bu tempoyu devam ettirmesini sağlar.
Abhimanyu Kriket Akademisi Stadyumu'nda Red Bull Campus Cricket'ten bir an
© Focus Sports / Red Bull Content Pool
Çoğu formatta alt sıradaki oyuncular genellikle atıcılardır çünkü krikette birçok uzman oyuncu bulunur (bir "all-rounder" hem vurucu hem de atıcı olarak iyi olan oyuncudur) ve uzman atıcılar genellikle vuruş üzerinde değil, atış yeteneklerini geliştirmeye odaklanır. Ancak yine de geçmişte birçok alt sıra oyuncusu, özellikle daha kısa formatlarda, içgüdüleriyle oynayarak skor anlamında ciddi katkılar sağlamıştır.
Yıpratma meselesi üzerine
Yukarıda defalarca değinildiği gibi, kriketin her formatında yer alan nüanslar oldukça çeşitlidir ve oyuncu seçimi, hava durumu, iklim, saha (pitch), topun yıpranma durumu gibi birçok unsur her maçta ve her an nasıl bir yaklaşım sergileneceğini etkiler. Bu yönüyle oyunun taktiksel tarafı, her hamlede rakip takımı alt etmeye çalışmak ve aynı zamanda kendi güçlü yönlerini öne çıkarmak üzerine kuruludur. Örneğin, önce vuruş yapan takım, diğer takımın onu geçmesi gereken skor olan "run chase"i belirler. Eğer bir takım önce atış yapıyorsa hedefi bu skorun ulaşılabilir bir seviyede kalmasını sağlamaktır. Hangi takımın önce vuruş ya da atış yapacağına karar vermek, pek çok etkene bağlı olarak değişebilir ki bu da oyunun ne kadar karmaşık ve taktiksel olduğunu bir kez daha gösterir.
Bu kadar çok katmanı olan inanılmaz derecede karmaşık bir spor olduğu için, kriketin nasıl işlediğini bilmeyen biri için göz korkutucu olabilir. Ancak her sporda olduğu gibi, izlemeye başlamak ya da daha da iyisi bizzat oynamak seni kısa sürede bu karmaşıklığa alıştırabilir. Sonuç olarak, bu kadar fazla lig, ülke ve format ile kriket gerçekten herkese hitap eden bir şey sunar ve yukarıda yer alan tüm bilgiler seni kaleye (crease) çıkmaya ve dünyanın en iyi oyunlarından birinin tadını çıkarmaya hazır hale getirebilir.